Haastige Hond verbrand sy mond

My Pa het altyd vir my vertel Haastige Hond verbrand sy mond.  En die Dramatannie van laerskool het aan die einde van die jaar vir my 'n plakaat gegee waarop gestaan het:  'Please grant me patience, but hurry'.

Ek is, en was nog altyd 'n ongeduldige mens.  My rekenaar moet gereeld geformatteer word, want ek dubbelkliek en trippelkliek by tye soos 'n waansinnige vrou van pure stres en ongeduld.  Maar, soos ek in 'n vorige blog genoem het, aanvaar ek myself mos deesdae, danksy Zen and the Art of Motorcycle Maintenance wat ek nou amper klaargelees het - die intensiewe lesery staan nou al na vyf maande se kant toe.  So nou glimlag ek net nederig as ek die rekenaar aan die knaap met die ry ringe in sy wenkbrou oorhandig, want ek weet ek gaan ten minste 'n week van vinnige rekenaar hê voor ek die ding weer verstop met my befoeterde voorvinger.

'n Ander saak is die keer toe ek oogdokter toe moes jaag omdat ek met 'n oorentoesiastiese tandeborselry die borsel in die oog gekry het, en nie betyds kon briek nie.  Ons moes ook vir 'n paar sessies terapie betaal waarop my man my gestuur het:  Ek het in die gewoonte verval om takies uit te dink vir die gesin tydens advertensiebreke van ons gunsteling TV-program.  Bevele is links en regs uitgeroep en wee die een wat nie opgevlieg het en sy of haar opgelegte taak gaan uitrig het nie.  Deesdae kyk ek maar nie meer TV nie...dis te frustrerend.  Of ek laai die koffietafel met doengoetertjies vir myself sodat ek tog net nie ledig sit nie.

Seker nie toeval dat ek, na verskeie probeerslae met verskeie werke, in die spysenieringsbedryf beland het nie.  Al sit ek met brandletsels, messnitte, terapiesessies, slaappille in die bedkassie, is dit tog, blyk dit, 'n goeie beroep vir 'n opgewende veer soos ek.  Daar's onmiddellike bevrediging (of ramp).  Daar's rook en vlamme en stoom en kletterende kastrolle.  Daar's oondpanne so groot soos blombeddings wat rondgedra kan word om van oortollige energie ontslae te raak.  'n Mens kan hardloop tussen die stowe en die yskaste.  'n Mens kan vir jou 'n paar bont tekkies koop wat eerder pas by een van daai outjies op MTV wat die hele dag en nag met 'n sonbril loop en Wagter se ketting om sy nek dra.  'n Mens kan torings in jou kar bou met bakke en borde kos en dan kyk hoe vinnig jy daarmee by kliënte kan kom.  'n Mens kan planne maak wanneer 'n kliënt vir jou op nommer 99 laat weet daar is nou 10 ekstra gaste.  'n Mens kan ook ekstra stres in jou dag inwerk as 'n verskaffer die verkeerde goed aflewer en jy moet dit NOU gaargemaak het.  Of as die krag onaangekondig afgaan.  'n Groot gunsteling.

'n Mens kan ook vir jou die vernuftigste tydspaarplanne bedink.  Een van my mees effektiewe planne is om oopmond te stort.  Op die manier kry ek al 'n glas water in sonder dat ek hoef stil te gestaan het om te tap. En dis gou, dan's jy gewoond aan warm water drink.  Die beste, vinnigste ete is 'n wig oorskietpizza of 'n koue aartappel tussen die tande geklem op pad kar toe.  Daar sal wel 'n paar rooi robotte wees waartydens jy rustig kan kou en sluk.  Gesigroom moet nie te duur wees nie, want jy moet 'n goeie blobs daarvan kan vat, tussen die palms smeer, gesig smeer, en dan moet daar genoeg vir hande en elmboë oorbly.  Meng 'n lyfskrop van laventelolie of wat ookal en seesout en was daarmee in die stort.  Dis sommer was en lyfbevogtiging alles-in-een.

Ter afsluiting.  'n Tipiese prentjie van my na 'n wilde spyseniering sal wees waar ek kruisbeen op die kombuisvloer sit, beker tee langs my, aan't eet uit 'n kastrol met 'n teelepel of 'n opskeplepel of wat ookal naby was.  Taai van sweet en stoom.  Ten minste een nuwe spataar bygepop.  Voete wat pols. Skouersenings kort duskant my haarlyn. En hier kom die bieg:  Ek was nie heeltemal eerlik oor nie meer TV kyk nie.  Ons neem die programme op sodat daar geen advertensies wys wat my kan tempteer nie.  En na 'n 18-uur dag of drie, is daar min dinge so salig as horisontaal op die bank onder die TV-kombers.  Al die dag se sweet en drama afgestort.  Maak nie saak wat wys nie.  Maak nie saak of niemand enigiets doen nie.  Eintlik kyk ek nie.  Ek lê net.  En van sit of staan, bly lê die lekkerste.  Veral as jou voete klop.

Om den Brode

Hier is vandag nog een van my pa se pennevrugte - 

As dit oor brood handel, dink ek dadelik aan ontbyt, want dis die maaltyd waar hoofsaaklik brood en affiliale van brood soos byvoorbeeld pap geëet word.

Iemand het eenkeer gesê ontbyt is die belangrikste maaltyd van die dag en gee liewer jou aandete vir jou vyand. Daarom wil ek eers iets oor hierdie belangrike maaltyd sê. Gedurende die nag is jou kouapparate, jou tande, gesluit. Vir die eerste maaltyd in die oggend word hulle weer ontsluit om te begin byt en daar het ons ons woord ontbyt. Met breakfast verbreek die Engelsman die vastyd van die nag terwyl die Duitser `n vroeë stukkie geniet met sy Frühstück.

Toe ek as kind in Namakwaland grootgeword het, het ons nie een van bogenoemde drie woorde gebruik nie. Nee, ons het gesê ons eet agtuur of ons het die werkwoord gebruik, ons gaan agtuur. Jy sal seker nie weet dat dit die woord is wat die ou Wes-Franke eeue gelede vir ontbyt gebruik het nie.

Miskien het ons tog op die plaas eers so rondom agtuur ontbyt geëet, want nadat jy opgestaan het, drink jy net koffie en  moes die koeie eers gemelk en die bokke en skape uit die kraal gejaag en gestelstoot word. (Gejaag word in die rigting waar jy wil hê hulle die dag moet gaan wei).

Wag, kom ons gaan agtuur nou maar. Ons trek weg met die Engelse se cereals. In die jaar 496 v.C. het daar `n verskriklike droogte op die Italiaanse platteland geheers. Ten einde raad het die priesters die orakel geraadpleeg oor wat hulle moes doen dat dit kan kom reën. Die antwoord was dat hulle `n nuwe godin moes aanneem en dat hulle onmiddellik offerandes aan haar moes bring. So het Ceres dan die beskermer van die oes geword. Die priesters van haar tempel het ook sommer die graanmark beheer. Om `n goeie oes te verseker, is die eerste graan wat afgesny is aan haar geoffer. Die Latynse woord cerialis beteken ”van Ceres” en dit het ons die woord cerials gegee.

Twee ou bekendes is Post Toasties en Kelloggs Corn Flakes. In die negentiende eeu het `n vlaag van vegetarianisme deur Amerika getrek. In Michigan het `n sekere dame van die Adventiste-kerk in 1866 haar Western Health Reform Institute opgerig vir mense met vetprobleme, hoë bloeddruk, ens. As bestuurder het sy ene dr. John Harvey Kellogg in diens geneem. Hy het dadelik verskillende soorte graankos begin maak. Een van sy pasiënte was Charles W. Post, wat later Postum en Grape Nuts sou uitvind. Kellogg het sy graanvlokkie uitgevind vir `n pasiënt wat haar vals tande gebreek het op `n kors klipharde eierbrood!

Soms geniet ons vir ontbyt daardie lekker Franse broodjie, die croissant, wat “sekelmaan
beteken. Dit laat dink `n mens dadelik aan die Turkse sekelmaanembleem wat op hul vlag pryk. In 1863 het die Turke Wene beleër. Die Weense bakkers het toe glo as teken van hulle minagting vir die Turkse vlag die ontbytbroodjies met daardie vorm begin bak.

`n Ander oorlewering wil dit hê dat die bakkers in die oggend vroeg iets onder die stadsmure gehoor het. Hulle het alarm gemaak en die Turke betrap waar hulle besig was om `n tonnel onder die stadsmure deur te grawe. Om hierdie heldedaad van hulle te gedenk, het hulle die broodjies gebak. Of dit so is, weet ek nie, maar wat ek wel weet, is dat `n bakker vroeg moet opstaan om te kyk of die suurdeeg gerys het.

As die suurdeeg nie gerys het, is jou beplanning ietwat van koers gegooi en moet noodmaatreëls getref word soos die Bybelse “ongesuurde brood” om brood vir ontbyt op die tafel te hê. Hierdie “ongesuurde brood” is natuurlik roosterkoeke wat sommer vorentoe smaak. Ai, en om nie eens van vetkoek te praat nie!

Toe ek op skool was, het ons omtrent al die werk in die koshuis self gedoen. So was daar ook die bakkers. Hulle produkte het gewissel van goed tot uiters swak. Miskien het suurdeeg wat nie goed gerys het `n rol gespeel by die mislukkings. Hoe dit ook al sy, die brood in die koshuis het sy naam wel gekry na aanleiding van die swak produkte. Weens sy elastisiteit as jy dit kou soos wanneer jy `n motor se koppelaar intrap, is die brood clutch genoem.

`n Broodstorie sal nie volledig wees as daar nie ook van beskuit gepraat word nie. Die woord is mooi  beskrywend wat dit is, want be- (bi-) beteken mos “twee” en –skuit kom van Frans cuire wat “om te kook” beteken. Wel, eintlik bak en nie kook nie, maar dit word definitief twee keer in die oond gesteek.

Om te besef hoe belangrik brood is, hoef `n mens maar net te kyk na die baie woorde met brood wat na armoede of rykdom verwys. As gesê word dat jy brooddronk is, beteken dit dat jy versadig is van brood en geen gebrek ken nie en dus kan bekostig om baldadig en uitgelate te wees. Maar as die Duitsers sê jy moet die broodmandjie hoër hang, beteken dit dat tye moeilik is en dat jy suiniger moet lewe.

Waar rykes diegene is wat figuurlik brooddronk kan wees, is dit egter arm en verhongerde mense wat letterlik brooddronk was. Teen die jaar 1000 n.C. het Juliemaand in Engeland bekend gestaan as die Hongermaand, want dan was die jaar se oes nog nie ingesamel en die skure was so te sê leeg. Die rykes kon wel kos bekostig, maar die armes het broodsgebrek gely. Daar was natuurlik nog nie spuitstowwe om peste in die graan te bekamp nie en dikwels was die graan met brand (skimmel) besmet. Die verhongerde armes moes maar vir hulle brood van hierdie graan gebruik, min wetende dat die besmette rogbrood die dwelmstof LSD (lysergic acid), die bekende kultusdwelm van die 1960’s bevat het.

Hulle het ook poppiesaad, hennep (Indiese dagga) en drabok (`n onkruid in graan) gedroog en gemaal en `n brownie wat bekend gestaan het as ”crazy bread” gebak.  Alhoewel hulle honger gely het, het die armes se “brood” hulle darem in staat gestel om in `n eksotiese en kunsmatige paradys te kom.

Voor my op die ontbyttafel is kitspap en braaibrood en die eters lê heerlik daaraan weg, min wetende dat die produk op die tafel met harde werk voorafgegaan is. Vandag miskien minder met moderne masjiene, maar in my jongdae is daar baie sweet weggegooi om brood op tafel te hê.

Met nostalgie dink ek terug hoe ek as touleiertjie op witgerypte oggende op en af met die akkers langs voor die ploegspan gestap het. As ek na die merke op my linker pinkie kyk waar ek my in November/Desember toe dit oestyd was met die sekel raakgesny het, voel ek weer saam met GA Watermeyer as hy in sy gedig “Oestyd” sê:

Dagbreek buig die koringstoel
en skud sy koel dou op die kluit;
sonop sing die sekels soet
met raspende geluid.

Van skemerrooi tot skemeraand
flikker die sekels op die land;
pyntaai word my rug gelooi,
ek gryp met ratser hand.

Of Boerneef wat die trapdag vir my in herinnering roep:

Dis die stalpêre en die veldspêre
dis die roodbruin reun en die merrie meddie bles
hulle trap hom fyn hulle draf hom kaf
want dis trapdag vandag ennie wind waai wes

As jou rug dit oorleef het by die koringsny, word hy nou weer gefolter as julle die trapsel met die gaffels omkeer.

Ek maak weer die meulstene “skerp” deur die klein groefies op die stene dieper met die bilhamer te kap. My ma het geglo dat slegs meel wat deur `n perdemeul gemaal is vir insuurmeel sal deug, want die stoommeule maal te vinnig en “verbrand” die meel.

Ja, van die vroegste tye af het die meul om die koring te maal `n belangrike rol gespeel. Dink maar aan vanne soos Mulder, Müller en Miller wat heenwys na die beoefenaars van hierdie belangrike beroep om koring te maal. Gedurende die Middeleeue toe die feodale stelsel nog in swang was, moes die lyfeienes slegs die landheer se meul in ruil vir hulle handearbeid gebruik. Hierdie meul (Frans banal) was vir hulle dié voorwerp wat vir hulle die beste hulle haat vir hierdie gebruike van  onderdrukking versinnebeeld het. Derhalwe die oorsprong van die woord “banaliteit” (gemeenplaas, afgesaagdheid, alledaagsheid) wat ons vandag nog gebruik.

Vroeër is die gatskuur soms gebruik as daar dringend meel benodig is. Hierdie meultjie bestaan uit twee op mekaargeplaaste (skyfvormige) klippe waarvan die boonste aan `n pennetjie met die hand in die rondte gedraai word, terwyl die koring met die ander hand tussen die klippe ingevoer word.

Sonder twyfel plaas ek brood in die nommer een posisie as dit by kosvoorkeure kom. Seker ook daarom dat dit in die modelgebed van ons Heer die enigste kossoort is wat genoem word as ons elke dag moet bid:” Gee ons elke dag ons daaglikse brood.” 

Onvolmaakte Volmaaktheid

My man het 'n Cat Stevens CD in my kar vergeet.  Ek weet nie wat om daarmee te doen as ek dit uitgehaal het nie - die kassie lê in die huis en ek vergeet die heeltyd om dit kar toe te vat.  Nou luister ek maar na die perd (of kat, seker eerder).  Dit val my op hoe lelik die man se stem is, maar hoeveel uitdrukking, emosie en tekstuur hy daarmee aan sy liedjies gee. Hoe hy sy krakerige, praterige, nie baie nootvaste stem gebruik om die lieflikste melodieë en sielvolle lirieke lewe te gee.  Die mooiste gedeeltes van die liedjies is juis waar daar 'n vals noot hang.  Ek vang myself dat ek spesifiek luister vir die onvolmaakte elemente in die musiek, want dit is wat die skoonheid veroorsaak! Wat gaan nou aan?

'n Heel paar jaar gelede het ek in 'n tydskrif 'n foto gesien van Theresa Player, Gary se dogter, en in eie reg 'n uiters suksesvolle spysenier en restaurateur.  Sy het by haar dogtertjie gekniel en was besig om iets aan die se rokkie vas te maak.  Wat my opgeval het van die foto, was nie die dogtertjie se pragtige pienk rok nie en ook nie Theresa se glansende swart hare of haar ontwerperspakkie nie.  O nee.  Dit was haar tone wat  oor haar sandaal gehang het, omdat haar voet deur die sandaal se voorste band gegly het.   Ek was totaal gefassineer deur hierdie supergesofistikeerde vrou wie se tone oor haar skoen hang.  Dit het die foto vir my tot 'n onthouenswaardige pragstuk verhef.

Nog verder terug in my herinneringe is 'n armband van 'n vriendin van my ma.  Dit was een van daardie 'slawe-armbande' wat om die bo-arm pas.  'n Mooi, egte goue band, nie te breed dat dit lyk of sy 'n dansitem met 'n luiperd of luislang moes uitvoer nie. Net baie elegant.  En as laerskooldogtertjie reeds het ek besluit dis 'n stukkie juweliersware wat ek eendag moet hê.  Nou ja, op bykans 50 was dit my nog nie beskore om 'n goue een te besit nie.  As student had ek wel 'n koperarmring wat, ek dink, 'n onderdeel van 'n trekker was.  Die ding was so swaar dat ek hom net in die voormiddag kon dra.  Tydens middagete kon ek nie meer uithou nie, dan is hy afgestroop oor die elmboog.  So het hy seker maar op 'n kafeteriaskinkbord  beland.  Iemand moes dit aangesien het vir 'n nutteloosheid en saam met die hoenderbene in die drom gegooi het.  Of dalk - hoop nie so nie - maar dalk het een of ander bendelid dit in die hande gekry en is dit vandag 'n gedugde wapen.  Oeps.  Terug by die mooi, goue armband.  Alhoewel die dame 'n pragtige, slanke vrou was, het die armband 'n keep in haar arm gemaak sodat die vleis aan weerskante van die band effens gebult het.  Hoe dan anders?  Die band sou mos nooit bo kon bly as dit nie vassitplek gehad het nie?  En juis dit was die mooigeit van die armband.  Haar arm wat aan weerskante gebult het. 

Hulle sê die mees gesogte fotomodelle is diesulkes met oneweredige gelaatstrekke.  Binne perke natuurlik. Ander ding wat hulle sê, is dat ons so lekker in die natuur ontspan omdat daar nie reguit lyne en regtehoeke is nie.

Handgemaakte artikels en artisinale kos is hoogmode.  Hoe knoetser en skewer, hoe beter.  Ons stroom in ons massas na plaasmarkte en eet spek en eiers uit onpas blikborde en verbrand ons lippe met koffie uit blikbekers.  Seker maar 'n globale bewussyn wat net so sat is vir massaproduksie en (gee my krag, wat is dit?) perfeksie.

Ek lees nou al vir vier maande ernstig en toegewyd aan Zen and the Art of Motorcycle Maintenance van Robert M. Pirsig.  Die skryfstyl en inhoud is meestal bo my vuurmaakplek en ek moet so te sê elke paragraaf 'n paar keer lees voor daar iewers 'n rafel loskom waarmee ek sin kan begin maak.  Maar wat 'n wonderlike reis van selfaanvaarding en insig in die diversiteit van die mensdom.  Ons MOET verskillend wees!  Anders werk ons nie lekker nie.  Daai tjolstorie dat daar net een manier is en dit is die regte manier, dra geen water nie.  Die tegniese, deeglike, versigtiges is nodig.  Die vinnige, vreeslose, vergeetagtiges is nodig.  Die sagte, behoudende  middelmatiges is nodig.  Die kreatiewe, melankoliese dramatieses is nodig.  Saam vorm ons 'n geheel.

My mantra in die kombuis is 'Gaan ons meet of gaan ons kook?'.  My man s'n is 'Geniet elke goeie ete wat my vrou voortbring, want dit mag dalk nooit weer so proe nie en die volgende maaltyd kan straks oneetbaar wees, want sy meet nie'.  En tog prut ons tweetjies heerlik saam in ons kombuis.  Hy kook lieflike, goue konfyt en ek maak goue broodvlegsels en -knope.

Hier is 'n paar voorbeelde van die vrou wat nie meet nie se produkte en van die man wat meet se goue konfyt.

 

OM DIE VLEISPOT

Vandag wil ek darem 'n bietjie met my pa se skryftalent spog. Lees 'n bietjie hierdie stukkie navorsing wat hy behendig in heerlike leesmateriaal omskep het:

Ek is `n karnivoor en eet enige soort vleis van `n gebakte skaapkop tot kaiings met varkvleis vir `n bykos en hoender vir nagereg.

Maar nou verkeer ons karnivore al vir jarelank in `n staat van oorlog met die gesondheidsdissipels wat al wat vleisproduk is as gif verklaar het.

In die sewentiger jare toe ek nog `n marathonhardloper was, het ek vir my `n boek van dr. Tim Noakes The Lore of Running gekoop. In `n hoofstuk waar hy skryf wat `n hardloper mag eet en wat nie, raai hy jou sterk af om nie te veel vleis te eet nie. Toe was ek nog jonk, fiks en gesond en as gebore en getoë vleiseter het ek my nie te veel aan dr. Noakes se anti-vleisdieet gesteur nie. Maar ek het tog `n bietjie skuldig gevoel wanneer ek `n tweede vet skaaptjoppie verslind.

Soos die jare aanstap en jy onaktiewer begin raak, pak die vetjies om jou middeltjie en soek jy hulp om daarvan ontslae te raak. In ons boekrak pryk dan ook `n klompie boeke wat jou inlig oor die wonderkure vir verslanking.

So val my oog op `n paar boeke van `n dieetkundige wat `n vleis-, eintlik `n vethater is. As almal haar dieet gevolg het, kan die skaapboere maar hul boerdery staak en selfs in die see sal slegs die haaie en robbe nog vis eet, want in bykans alle visse ontdek sy lewensgevaarlike visolie.

Ek het die boeke maar met rus gelaat wat ons vleis- en visproduksie op sy knieë wou bring en het my eerder tot ander boeke gewend wat vleisstories vertel het waarin ek meer belangstel. So ken die Duitsers hulle storie as dit by worsmaak kom, want hulle maak daarop aanspraak dat hulle 1485 verskillende soorte wors kan maak. Hulle het ook jare lank gespog dat hulle `n wors gemaak het wat nie minder as 555 kilogram geweeg het. Daarvoor het hulle vier varke, een en `n halwe bees en 50 kg speserye gebruik.

As `n mens vandag twyfel of die vleis in wors miskien donkie of perd is in plaas van bees, dink dan daaraan hoe waar die ou Duitse staatsman, Otto von Bismarck, se woorde was toe hy by geleentheid gesê het: ”Dis maar goed die meeste mense weet nie hoe wette en wors gemaak word nie.”

Die Kanadese het weer in 1995 `n wors gemaak wat 40,3 kilometer lank was. Sjoe, dis so ver as van Riversdal na Stilbaai!

Toe die Amerikaners sien hoe die Duitse immigrante vleis maal, net om dit weer in `n plat frikkadel te vervorm, het hulle dit `n Hamburg steak genoem en dit is waar die naam Hamburger vandaan kom.

Ek het die eerste keer by die Duitsers kennis gemaak met Bloedwors, `n gereg waar ek darem baie honger moet wees voordat ek dit sal eet. En dan noem die Engelse dit so wraggies nog Black pudding. So het keiser Leo van die Heilige Romeinse Ryk in die negende eeu sy afkeer in dade omskep toe hy verorden het: “ Ons verneem dat die bloed in ingewande gestop en dan as gereg voorgesit word. Ons Keiserlike Majesteit kan nie toelaat dat die eer van die staat deur die afskuwelike vindings van die vraatsugtiges besmet word nie. Wie dus voortaan bloed in voedsel omskep, sal gegesel, kaal geskeer en vir altyd uit die Ryk verban word.”

Elke visterman weet maar te goed hoe lekkerbekkig visse sommige dae kan wees, maar sou jy nou so iets van `n aasvoël verwag wat die afstootlike verrotte vleis met genoegdoening kan verslind? In Namibië sê hulle `n aasvoël sal nie sy snawel sit aan effens gaar beesvleis of aan diere wat deur die weerlig getref is nie.

Uit die dae toe gemeentelede net die beste vir die herder van die kudde gegun het, het die Nederlanders die beste stuk vleis wat uit `n beesboud gesny is `n pater-  of domineestuk genoem.

Ek het eers hier op my oudag met die verskillende beesvleissnitte kennis gemaak, want ek het op skaap- en bokvleis grootgeword. Omdat ek die beesvleissnitte hoofsaaklik in restaurante op die spyskaart op hulle Engelse name gesien het, wou ek darem ook weet wat die Afrikaanse name is. Maar die Engelse naam het my al klaar hoofbrekens besorg.

Vat nou byvoorbeeld die sirloin steak. My woordeboek sê loin is “lende” en dit ken ek goed , want as jy jou gereed maak vir die stryd ”omgord jy mos die lende” en die ding wat jy natuurlik om jou lende gort, is die swaard. Maar die sir vooraan het my dronk geslaan. Sou dit nou so goed gesmaak het dat dit tot ridder geslaan is? Nee, dis weer die Engelse wat nie kan spel nie, want dit kom van Frans surlonge wat beteken “bokant”. Tegnies is dit die deel van die lende bokant die romp.

Die Engelse fillet kom van Latyn filium wat “(gare)draad’ beteken, want hulle het die ontbeende vleis opgerol en vasgebind. Nou kry ons natuurlik die filet sonder dat dit vasgebind is. As die fillet vertaal word as filet is ek tevrede, maar sommige ouens wil na hul mening baie eg Afrikaans wees en vertaal dit dan as “beeshaas”. Maar hulle is nie juis Afrikaans nie, want dit kom uit Nederlands “ossehaas, vgl. Ohd. hahsa,’ knieholte met spieren’”. Dit lyk dus of hierdie haas nie familie van die regte haas is nie, want sy naam kom weer van Ou-Hoogduits hasan wat “grys” beteken en dus niks met vleis te doen het nie.

As ek vleis braai, is ek nogal baie daarop gesteld dat ek `n lekker marinade sal gebruik. Loop `n mens egter op marinade se spoor terug, mag jy teleurgesteld wees as jy die oorspronklike sous waarvan die woord stam oor jou vleis gooi. Dit kom van marine en vroeër was dit net soutwater uit die see waarin die vleis gelê is om dit langer te laat hou.

As `n mens op reis is, bestel jy dikwels `n toebroodjie met `n vleisie op by `n padkafee. Die woord toebroodjie sê tog duidelik wat dit is, maar die Engelse woord sandwich maak nie sin nie. Loop jy op sy spoor terug, kom jy op `n interessante storie af.

In die agtiende eeu het `n sekere John Montagu in Engeland geleef wat die graaf van Sandwich was. Hy was `n korrupte vent wat onder andere `n groot dobbelaar was. So sou hy glo eenkeer gedurende `n 24 uur lange dobbelsessie `n bediende opdrag gegee het om vir hom vleis tussen twee snye braaibrood te bring omdat hy nie sy dobbelsessie wou onderbreek nie. En siedaar, die oorsprong van sandwich.

Veldmaarskalk Radedski se naam is verewig in Johan Strauβ se Radedski -mars, maar het jy geweet dat Radedski ook die vader van die Wienerschnitzel is?

Ons Suid-Afrikaners se ou lekkerny, biltong, kom van die Nederlands bil (boud) en tong (`n reep vleis), dus repe vleis uit `n dier se boud gesny.

By `n restaurant slaan die vreemde disse my dikwels dronk. Vat nou as voorbeeld die vleisgeregte. Soos ons vandag in ons land alles wil verengels, het die ou Engelse weer alles verfrans. Lewendig het die diere rondgeloop as die Engelse cattle, sheep, pigs en calves, maar kom hulle op die bord aan tafel, is dit beef, mutton, pork en veal.

Van die swyne word baie geregte gemaak waarvan ek net een storietjie wil vertel. Franciscus van Assisi het alle lewende wesens liefgehad en het selfs daarop gelet dat hy nie wurms raaktrap nie. Maar sy grootste kosvoorkeure was, ironies genoeg, hoenderboutjies en Eisbein. Laasgenoemde is die gepekelte en gekookte onderste been van `n vark. Die naam kom glo daarvan dat die heupbene van diere vroeër as skaatse gebruik is. In Middelnederlands heet `n heupbeen Isebein.

Dis nie net die gesondheidsbetotteldes wat daarop aandring dat ons die vleis moet laat staan nie. Die woord karnaval wys dat die Rooms Katolieke Kerk ook wil hê dat ons een keer in die jaar die vleis moet laat staan. Die woord karnaval  kom uit Latyn carne levare wat beteken ”vleis” en “wegsit”. Vroeër jare is `n vet os op die Dinsdag voor Aswoensdag, waarmee die vastyd van Pase begin deur die strate van Parys gelei om die mense daaraan te herinner dat hulle nie tydens die Bybelse fees vleis mag eet nie. Dit het later bekend gestaan as Mardi gras of ”Vet Dinsdag”, want dit was dan die laaste dag waarop hulle vleis kon eet voordat die vastyd begin. Karnaval het dus beteken dat die feestyd verby is en dat die vastyd nou begin. Die As- van Aswoensdag verwys weer na die Ou-Testamentiese gewoonte om as oor die kop te strooi as teken van berou.

Ek het nou so baie vleisstories raakgeloop dat ek amper vergeet het van dr. Noakes se gatomgooistorie. Waar hy hom in die sewentiger jare baie sterk uitgespreek het teen die eet van vleis, is hy nou in 2013/14 `n volkome vleiseter. Hy sê ons moet die hoofstuk oor anti-vleisdiëte in sy boek van die sewentiger jare maar uitskeur, want hy was totaal verkeerd. Nou toe nou!

Ek is geen wetenskaplike en die geleerde mense sal seker nie baie ag op my argumente slaan nie. Wat ek wel weet, is dat matigheid in jou eetgewoontes die goue reël behoort te wees, dan sal jy nie na elke strooihalm hoef te gryp nie. Ek glo ook dat die vleis van vrylopende diere gesonder is as die wat in voerkrale staan. Hulle slaan mos die sogenaamde Karoolam hoog aan, maar hoe weet ons of hulle nie ook maar in voerkrale staan nie?

Een van my gunsteling digters is AG Visser. As geneesheer moes hy seker dikwels pasiënte aanskou wat nie die gulde reël van matigheid nagekom het nie. Daarom wil ek afsluit deur te verwys na twee gedigte wat hy oor vet geskryf het.

In die een vertel hy van die lywige tant Siena wat so vet was, sy wou nog sit toe sit sy al. Nou vertel hy hoe ou Tant Siena straatop loop om antipon of spek te koop. Sy hink op twee gedagtes, want sy twyfel of sy spek moet koop of antipon. Spek ken ons, maar min van ons weet seker wat antipon is. Die anti- beteken ”teen” en –pon is `n Griekse woord wat met gewig verband hou. Antipon was destyds `n verslankingsmiddel.

In Lotos-land vertel hy hoe die trekkers uiteindelik na vele gevare in `n skone vallei aanland. Maar die trekkers word al dikker en vetter en verantwoordelikste knope spring af. So erg raak dit later dat die leier van die trekkers sê: Veel beter om eind’loos te swerwe as hier in gemak te verderwe en in smorende vet te vergaan. Sommige het gehoor gegee, maar die ou vettes het  agtergebly. `n Rondloper-Ier beweer dat hul almal gesmelt is en derhalwe die naam Vet-rivier!

Ter konklusie  enkele gedagtes oor vleisvoorbereiding. Nee, ek is nie `n deskundige op die gebied nie en my repertoire strek net tot by vleisbraai.  Jy kan maar sê ek is ook `n Jan Braai. Hoe jy vuurmaak, is natuurlik baie belangrik. As ons iewers heen ry waar ek wil braai, vat ek my hout van die huis af saam, want ek het my al te dikwels vasgeloop met nat hout wat te koop aangebied word. 

Ek maak ook `n regte vuur en braai nie met daardie donkiedrolle waarvoor jy `n hele pak vuuraanstekers moet gebruik om hulle aan die brand te kry.

Jou kole moet aanpas by dit wat jy wil braai. Vir biefstuk kan die kole maar lekker warm wees. Hoender is `n bogger, want as jy te haastig en jou kole te warm is, verbrand die spulletjie. As jou kole vir hoender flouerig moet wees, moet dit vir vis net so `n paar grade bokant as wees en braai meer aan die velkant as aan die vleiskant. Verder onthou ek dat wyle Chris Engelbrecht  gesê het alles wat uit die see kom, vat net 20 minute dan is dit gaar.
 

Kleinbegin

Hierdie keer kuier ek by ons oudste dogter in haar studentewoonstelletjie op Stellenbosch. Ek slaap op 'n divan saam met 'n rottangkoffietafel, 'n TV wat balanseer op twee polistireenblokke wat seker eens op 'n tyd 'n yskas of iets in die boks vasgepak het. Daar is ook 'n boekrak met handboeke, nog ander boeke ook, en bo-op 'n rooi en wit houer met pleisters, haarrekkies, spaarsleutels, penne en 'n likeurglasie met 'n handelsnaam om sy rand.  My handdoek hang oor die deur en ek moet my tas rondskuif om by die kasdeur te kom.

Haar kombuistafel se mees prominente versiering is 'n reusehand wat tydens Varsity Cup uitgedeel word. Op die kombuisrak is 'n versameling breekgoed van sò 'n verskeidenheid en herkoms en met sòveel plekke se name op hulle, dat ek wonder hoe ek my kind dan grootgemaak het! Tot ek onthou dat ons tuis nou nog heerlik gebruik aan 'n Sanlamteelepel en 'n Spiersambreelpoot wat tydens 'n Intervarsity op geheimsinnige wyse in die kar beland het.... 27 jaar gelede toe ek en my man studente was....

Te heerlik kuier ek. Ongekompliseerd. En geniet dit om te sien hoe my kind fluks soggens op is om vir haar moeder water te kook in die mikrogolfoond (studenteketel het pas die gees gegee), sodat daar koffie kan wees.  Sy was haar klere in die bad en hang dit op 'n klererakkie onder die motor se afdak.  Sy kook vir ons hawermout in 'n glasbeker.  Daar is net een groot lepel, waarmee ek vereer word, terwyl sy die teelepel gebruik. 

Laatmiddag sit ons op kombuisstoele wat sy deur Gumtree gekoop het, skuins, voete vasgeskop, op haar oprit.  Ons drink Oddbins uit proeglasies van die een of ander wynskou.  'n Omgekeerde boks is 'n afdraendtafel met die luukse van 'n eksotiese kasie en broodjie. Ma kuier mos hier, dus is daar bederfkos op die spyskaart. Die mes wat ons gebruik, het duidelik al diens gedoen as skroewedraaier, stroopblikoopmaker en stopverfaanwender.

Ek kook vir ons aandete in haar kombuisie. Ons kan nie albei stoofplate gelyk gebruik nie - die krag skop uit. Die orige halfkoppie Thaikerrie word geesdriftig gevries - wanneer Ma vort is, breek die maer weke mos weer aan.

'n Ander oggend, terwyl sy in die klas is, was ek haar kar vir haar. Emmer vir emmer water tap ek by die kombuiswasbakkie en loop gooi dit oor die kar. Afdrooglap doen sy deel in die wasproses.  In my afgesnyde denimkortbroek hou ek my lyf student terwyl ek sopnat word (of dit van waswater is en of dit maar die normale middeljarige warmgloede se sweet is, maak nie saak nie). Die vrede van met vakansie wees en die voorreg om iets so eenvoudig en sonder eise soos karwas te kan doen, is heerlik.

Daardie aand besluit ons haar hare het 'n knip nodig. Weer eens is die enigste beskikbare skêr die een wat rafels, wortellowwe en papiere knip. Sekerlik 'n elektriese koord of twee ook al gesnipper. 

Die oprit is weer die aangewese plek - hierdie keer vir 'n impromptu haarsalon.  Ons giggel vir die verbygaande koppe wat draai en ons petalje aanskou.  Groen badhanddoek om die skouers, terwyl Ma die nat slierte met die veeldoelige skêr bykom.

Sommer gou lyk sy soos 'n nuwe sikspens. Om die waarheid te sê,  sy lyk so mooi, ons gaan sommer uit vir pizza.  Ons ry met die kêrel se kar - ek soos Mev Matriarg op die agterste sitplek.  Dis 'n tweedeurkarretjie en die meganismes waarmee die sitplekke teruggevou word sodat die Matriarg in inklim,  het een of ander tyd gebreek.  Hulle word nou beweeg met behulp van kabelknopers (cable ties).  By die pizzaplek wil ek uitklim, maar die stiplek haak vas.  Ek sit.  Salig op die middel van die agterste sitplek.  Selfs dit is heerlik.  Darem snaaks hoe 'n mens soms kan ontspan wanneer dinge uit jou hande is en jy niks daaraan kan doen of hoe te doen nie.  Op die ou end klim ek tog maar van pure hongerte uit tussen die voorste sitplekke, bo-oor die bestuursitplek, wurgend verby die stuurwiel.  Ons lag lekker en gaan bestel die goedkoopste wyn op die spyskaart.

Hoe heerlik is min goeters.  Minder om te onderhou en minder wat kan wegraak en vuilraak en opgaar.  Ek meen 'n mens het van tyd tot tyd 'n herkalibreer nodig om te sien met hoe min jy eintlik kan klaarkom en saliggelukkig kan wees.